Millî Mücadele Döneminde Elviye-i Selâse (Kars, Ardahan ve Batum)

Osmanlı Devleti, 1878 Berlin Antlaşması ile kaybettiği Elviye-i Selâse’yi I. Dünya Savaşı’nda ele geçirmek için askerî harekâta geçmişti. Ancak askerî harekât başarısız olunca bütün Doğu Anadolu ve Karadeniz Rusların işgali altına girmişti. Buna rağmen 1917 Rus İhtilalleri sonucunda gelişen olaylar çerçevesinde Osmanlı Devleti 1918 bahar aylarında bütün Elviye-i Selâse’yi ele geçirmiş, Ağustos 1918’de bölgeyi anavatana ilhak etmişti. Fakat Mondros Mütarekesi’nden sonra Osmanlı orduları Elviye-i Selâse’yi tahliye etmek zorunda kalmışlardı. Bunun üzerine bölgede Türk ordusunun da desteğiyle Türk-Müslüman halkın hukukunu korumak adına şura hükûmetleri kurulmaya başlanmıştı. Bu şura hükûmetleri birleşerek Ocak 1919 Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmeti’ni kursalar da Nisan 1919’da İngilizler bu hükûmeti dağıtmışlardı. Mustafa Kemal Paşa etrafında şekillenen Türk Millî Mücadelesi her zaman Elviye-i Selâse ile alakadar olmuştur. Bu nedenle, son Osmanlı Mebuslar Meclisi’nde kabul edilen Misâk-ı Millî sınırları içeresinde Elviye-i Selâse de bulunmaktaydı. 16 Mart 1920’de İstanbul’un İtilaf devletleri tarafından işgali üzerine Ankara’da açılan Büyük Millet Meclisi’nde Mayıs 1920’de Elviye-i Selâse’nin Türkiye’ye katıldığı resmen kabul edilmişti. Elviye-i Selâse’nin Ermeni ve Gürcülerin elinden kurtarılması için Ekim 1920’de Ermeniler üzerine askerî harekât düzenlenmiş ve bunun sonucunda imzalanan Gümrü Antlaşması ile Kars Türkiye’de kalmıştır. Gürcüler üzerine ise 1921 Şubat-Mart aylarında askerî harekât düzenlenmiş, Artvin, Ardahan ve Batum Türklerin eline geçmişti. Ancak 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması ile Batum Sovyet Gürcistanı’na terk edilmişti. Bu durum Misâk-ı Millî’den ilk taviz olarak kabul edilse de karşılığında büyük kazanımlar elde edilmiştir. Kafkas Cumhuriyetleriyle Ekim 1921’de Kars Antlaşması ile de bu durum tasdik edilmiştir. TBMM’de çıkarılan kanunlarla Elviye-i Selâse’nin anavatana mülki, iktisadi ve içtimaî olarak intibakı sağlanmaya çalışılmıştır.

Atıf vermek için tıklayın.

Not: Crossref'te bulunan "Actions" sekmesi üzerinden atıf metnine ulaşabilirsiniz.