Endokrin Bozucuların Güncel Durumu, Ağır Metaller, Poliklorlu Bifeniller (PCBS), Parabenler, BHA, BHT

Endokrin bozucular çevre ve insan sağlığı için global bir problemdir. Hormonal sistemin herhangi bir yönünü etkileyen eksojen kimyasal madde veya karışımlar olarak tanımlanırlar. Bugün, 1000 kadar kimyasal maddenin endokrin bozucu özelliğe sahip olduğu tahmin edilmektedir. Bunlar arasında pestisitler, fungusitler, endüstriyel kimyasallar, plastikleştiriciler, nonifenoller, ağır metaller, farmakolojik ajanlar ve fitoöstrojenler bulunmaktadır. Kalıcı Organik Kirleticiler (POP) doğada uzun yıllar kalabilen ve insan sağlığını tehdit eden kimyasal maddelerdir. Poliklorlu bifeniller (PCB), kalıcı organik kirleticiler grubunda olup yaygın şekilde kullanılmış ve 1980’lerde yasaklanmışlardır. Bunların nörotoksik, kanserojenik, immunotoksik, hepatotoksik, nefrotoksik ve sitotoksik etkileri bildirilmiştir. Bazı PCB bileşikleri yapısal olarak östradiol 17-β’ya benzer ve östrojenik etkiler gösterir. Aksine, bazı koplanar PCB bileşikleri ise dioksin benzeri etkiler için aril hidrokarbon reseptörüne bağlanır ve anti-östrojenik etkilere yol açar. civa, arsenik, kurşun, kadmiyum ve uranyum gibi ağır metallerin de endokrin bozucu etkilerinin olduğu bildirilmiştir. Ancak, bu metallerin kanserojenik, nörotoksik ve diğer sağlığa zararlı etkileri daha ön plandadır. Parabenler, para-hidroksibenzoik asitin metil, etil, propil ve ester formlarıdır. Parabenler gıda, farmasötik ve kişisel bakım ürünlerinde yaygın olarak kullanılmış maddelerdir. Zayıf endokrin bozucu etkilerinin olduğu bildirilmiştir. Butillenmiş Hidroksiyanozil (BHA) ve Butillenmiş Hidroksitoluen (BHT) antioksidan özellikleri nedeniyle gıda katkı maddesi olarak kullanılır. Endokrin bozucu etkileriyle ilgili oldukça sınırlı sayıda çalışma vardır. ABD, EU ve Kanada gibi birçok ülkede kullanımı ve miktarı sınırlandırılmıştır. Endokrin bozucular insana çoğunlukla besinler yoluyla ulaşırlar, ayrıca inhalasyon ve deriden emilim de önemlidir. Endokrin bozucu kimyasal maddelerin çoğu (özellikle POP’lar) lipofilik özellikte olup yağ dokusunda birikebilirler ve bu nedenle organizmadaki yarı ömürleri oldukça uzundur. Bu maddelerin insan sağlığı üzerindeki tüm etkilerini değerlendirmek oldukça zordur, çünkü endokrin bozucu etkiler latent olarak gelişir ve ortaya çıkması yıllar alabilir, bazı bireylerde ise hiç görülmeyebilir. Maruz kalma dönemi oldukça önemlidir. Gelişmekte olan fetüs ve yeni doğan evresi endokrin bozuculara en duyarlı dönem olarak kabul edilir. Endokrin bozucular gonadal steroit hormonların sentez, etki ve metabolizmasını bozabilir ve bu mekanizmalar üzerinden gelişimsel ve fertilite problemleri ile kadın ve erkekte hormona duyarlı kanserlere neden olabilir. Bazı endokrin bozucular ise obesogenik etkiler gösterebilir ve enerji homeostazını bozabilir. Hipotalamo-hipofizer-tiroit ve adrenal eksenlerde endokrin bozucu etkiler de bildirilmiştir. Bu konuşmada, potansiyel endokrin bozucular, bunların etkileri ve mekanizmaları, insan sağlığı üzerine etkilerini inceleyen epidemiyolojik çalışmalar, biyo-monitorizasyon ve kimyasal analiz yöntemleri, insanlarda maruziyet araştırmaları ile bireyler, klinisyenler ve politika yapıcılara bu maddelerden korunmaya yönelik tavsiyeler ele alınacaktır.