İlhanlı - Celâyirli – Timurlu Görsel Sanatlarında Devamlılık

Bu çalışmada İlhanlı saraylarının istekleri doğrultusunda hazırlanan kitap resmi örneklerinin temsil anlayışının Celâyirli dönemi eserlerindeki sürekliliği birkaç örnek üzerinden kısaca tartışılıyor. Bu kapsamda öncelikler isimlerini ve yapıtlarını tanıdığımız sanatçılar önemli rol oynuyor. XVI. yüzyıl ortalarında Safevi sanatçısı Dust Muhammed’in yazdığı bir metin bu devamlılığın sanatçılarla nasıl sürdüğünü anlatır. İlhanlı hükümdarları için çalışan ressamların kimi zaman kendileri, kimi zaman da öğrencileri ve Celâyirli sarayında yapıtlar üretmiştir. Ustadan öğrenciye aktarılan tarz ve beğeni bu devamlılığı açıklar.

Çalışmada ikinci olarak bu devamlılığı yansıtan resimli bir el yazması ele alınıyor. Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde bulunan bir murakka içinde günümüze ulaşmış bir kitabın resim ve yaprakları bu el yazmasının bakiyesini oluşturur. Eser, Celâyirli hükümdarı Şeyh Üveys (sal. 1356-74) için yapılmaya başlayan ancak tamamlanamayan bir Şehnâme nüshasıdır. Bugün varolan resimleri, konu tercihleri ve uygulanan üslup açısından büyük ölçüde 1330-35 civarında hazırlanmış musavver bir İlhanlı Şehnâme nüshasını izler. Hatta belki de onu tamamlamak amacıyla yapılmıştır. Bu bitmemiş kitabın bakiyesi 1420’lerde Tebriz’den Herat’a götürülmüş ve 1430 yılında Timurlu Mirzası Baysungur b. Şahruh için hazırlanan bir diğer Şehnâme nüshasına model olmuştur. Böylece söz konusu görsel miras yeniden yorumlanmakla birlikte XV. yüzyıl da yaşamaya devam etmiştir.