Viyana’da Matematikçi Bir Subay “Hamdi Efendi ve Beyân-ı Kâide-i Cedîde”

Osmanlı zamanından günümüze değin birçok öğrenci eğitim almaları ve Avrupa medeniyetinin gelişme ve yeniliklerini yakından tanımaları amacıyla yurt dışına gönderildi. Bu öğrencilerin gittikleri ülkelerdeki sosyal, siyasal ve akademik çevrelerle ilgili görüş, bilgi ve gözlemleriyle ilgili çeşitli eserler yazıldı. Bu türden eserler, onların yurt dışındaki faaliyetlerini açıklamaları açısından son derece kıymetlidir. Ancak bu öğrencilerin bilimsel faaliyetlerinin boyutu ve içeriği eserlerde nadiren ele alınmıştır.

Elinizdeki çalışmada, Mekteb-i Harbiye-i Şahane’nin ilk öğrencilerinden Hamdi Efendi’nin yüksek öğrenim için gönderildiği Viyana’da Avusturyalı matematikçi Karl Heinrich Gräffe’nin Die Auflösung der höheren numerischen Gleichungen makalesine dayanarak hazırladığı Beyân-ı Kâide-i Cedîde fî Halli Berâ-yı Muâdelât-ı Adediyye-i Âlîye adlı risalesi Osmanlılar’da modern matematiğe katkı sağlayan ilk örneklerden olması çerçevesinde incelenmektedir.

Hamdi Efendi’nin hayatı ve ilmi çalışmalarına dair arşiv belgelerine dayanan kapsamlı bir biyografisini ve Beyân-ı Kâide-i Cedîde’nin günümüz harflerine aktarılmış metnini ve onun matematiksel analizini içeren bu eser, Hamdi Efendi’nin Viyana’da matematik çalışmalarını asıl kaynaklarıyla incelemesi bakımından bir ilki temsil etmektedir. Beyân-ı Kâide-i Cedîde, Osmanlılar’ın modern eğitim politikaları, Avrupa’daki öğrencilerin akademik zihniyeti, üretilen bilginin seviyesi gibi farklı bahislere dair mülahazalarla siyasi, sosyal ve bilimsel etmenleri de içeren çok katmanlı bir matematik tarihi çalışmasıdır aynı zamanda.